5 Mei 2017: Stolpersteine

Een paar maanden geleden liep ik eens terug naar huis. Bij ons om de hoek riep een meisje van een jaar of zes me, ‘Mevrouw, kom eens.’ En ze holde een paar passen terug om me te wijzen op de bovenstaande gedenksteen. ‘Wat is dat?’, vroeg ze me. Ik had de gedenkstenen vaker gezien, maar eigenlijk was ik altijd doorgelopen. Nu las ik de naam Sara Fresco-van Leeuwen, geboren in 1915, gedeporteerd in 1943 en vermoord in Auschwitz op 21 januari 1943. Tja, daar stond ik naast het meisje van ongeveer 6 jaar, wat moest ik zeggen? Even zag ik een beeld van mezelf als 6-jarige, dat dromerige meisje, voor me. Mijn antwoord was, ‘Hier heeft Sara gewoond. Ze is belangrijk geweest in haar leven en daarom wordt ze herinnerd met zo’n steen.’ Dat laatste leek me wel handig om erbij te zeggen. Het meisje huppelde vrolijk terug naar haar eigen voordeur en riep, ‘Oja, ik ken haar wel. Ik heb wel eens bij haar gespeeld.’ Dat antwoord zag ik niet aankomen, maar ik bedacht me dat ze misschien daar eens was geweest om bij een ander meisje te spelen. Ik liet het zo en liep naar huis.

Een paar dagen later liep ik er weer langs. Nu stond ik bewust bij de steen en bedacht me dat Sara uit huis gesleept was en zo op transsport gezet. Ik keek het Oranjeplein eens over, hoe zou het er toen hebben uit gezien? Ik keek weer naar de steen. 21 januari, 29 jaar later zou ik net een dag oud zijn. Oh, zou ze op de 20ste zijn gedeporteerd? Ik maakte een foto en begon thuis op Google naar haar te zoeken. Ik kwam op de site van Stichting Joods Erfgoed Den Haag. Hier las ik dat de gedenkstenen Stolpersteine of Struikelstenen worden genoemd. Ik zocht verder en kwam op Wikipedia terecht.

Daar las ik: “Stolpersteine, (ook bekend als struikelstenen) is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (1947, Berlijn). Hij brengt gedenktekens aan op het trottoir voor de huizen van mensen die door de nazi’s verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn. Deze Stolpersteine herinneren onder andere aan Joden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, homoseksuelen, Jehova’s getuigen en gehandicapten.
De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.” De Stolpersteine zijn in meerdere landen te vinden. Behalve in Duitsland en Nederland, zijn ze ook geplaatst in Frankrijk, Hongarije, Italië, Kroatië, Litouwen, Luxemburg, Noorwegen, de Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Rusland, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Wit-Rusland en Zwitserland. Voor meer informatie zie Stolpersteine Wikipedia.

Ik zocht nog even verder naar Sara. Foto’s kon ik niet vinden. Wat ik wel kon vinden was dat ze geboren was op 1 december 1915 in Den Haag. Ze was getrouwd met Gerrit Fresco en samen hadden ze een zoon Elias. Gerrit was geboren op 17 mei 1905 en was koopman. Hij is overleden op 11 februari 1944 in Auschwitz. Hun zoon Elias was geboren op 1 februari 1941 en stierf, waarschijnlijk bij zijn moeder, ook op 21 januari 1943 in Auschwitz. Meer kon ik niet vinden.

Zoals ik eerder schreef was de datum me opgevallen. Het was echter niet alleen de datum. Het was ook het jaartal en de achternaam van de familie. Op 26 januari 1943 werd er namelijk een jongetje geboren. Het jongetje groeide niet in vrijheid op, maar in een communistisch land, Bulgarije. Datzelfde jongetje gaf mij 29 jaar later mijn leven, want dat jongetje was papa.
Mijn ouders hebben me in mijn jeugd met de regelmaat meegenomen naar Bulgarije om familie te bezoeken. Ik heb het communisme aan den lijve ondervonden. Het niet vrij kunnen zijn in doen en laten en op mijn woorden te moeten letten. Dat voelde benauwend en eng. Wat moet de familie Fresco wel niet hebben doorgemaakt in de oorlog?
De naam van de familie bracht me ook terug naar de herinnering in Bulgarije. Papa was kunstschilder en had in Bulgarije de kunstacademie gevolgd. Als we daar waren dan bezochten we regelmatig kerken en kloosters. Papa bekeek graag het nauwkeurige schilderwerk van de Fresco’s!

De naam en de datums. Tegenwoordig als ik langs de struikelsteen loop van Sara denk ik aan haar en haar man en kind. Gisteravond tijdens de dodenherdenking heb ik hun herdacht. Op dat we nooit vergeten wat de oorlog heeft aangericht. Onschuldige mensen vermoorden, om hun geloof, of omdat ze anders waren en niet in het plaatje pasten.

Weet je wat het meest nare is? Wij vieren dan de bevrijdingsdag, maar op verschillende plekken in de wereld heerst nog altijd oorlog. Men vermoord nog altijd mensen om hun geloof, of omdat ze anders zijn en niet in het plaatje passen. Het is machtsmisbruik die nooit helemaal uitgeroeid zal worden. Wees dus blij dat je in een land woont waar de vrijheid is en ga er goed mee om. Vrijheid geef je door!

Bronnen: www.joodsmonument.nl, www.joodserfgoeddenhaag.nl, nl.wikipedia.org